
Wine leh Zu hi engtik atangin nge a lo intan?.
Bible a thil thlen tamna ber Palestina ram leilung sik leh sa hi grape chinna atan a tha em em a. Heng lai hmuna grape huan atanga wine an siamte hi hmanlai chuan an hlut bik hle a ni.Mahni in atan leh hralh sum atan pawh a tha a.Grape huante hi rukru leh ramsa atanga ven him nan bang leh pal tein an hung a, watch tower hial te siamin an veng thin.Grape seng hun lai hi chuan hlim leh lawm takin infiamna hun atan an hmang thin a. A hmei a pa, a pui a nawiin grape seng turin an kal thin. Grape thenkhatte chu an ei nghal a, a then an pho ro a, paho leh mipa naupang ten rimawi nen an rap sawr thin .Bible a zu rui kan hmuh hmasak ber chu Nova a ni a ( Gen.9:21).Mesopotamia ram atanga wine hi intan niin a lang a, B.C 3000 hma lam khan Egypt ah an la lut ve tan niin a lang.
Engtin nge Wine chu an siam thin?.
Grape unprocess ( fermentation process) hi grape rah an sawr atanga darkar 6 atanga darkar 12 atangin a intan a. An grape rah sawr hi an dahkawmna zemah hian ni engemaw zat an dah phawt a, a in um tan (ferment) phul zual a reh thlengin an dah a. Tichuan lei atanga siam bel ah grape rah sawr chu an hhunglut a, phui takin an chhin ta tlat a, kar 6 hnuah a in um zo fel a, wine chu bur lian zawkah an filter chhuak leh a, in turin an dah ta thin a ni. A nih loh pawhin 'cellar' ah kum 3, kum 4 te an dah thin a ni.Wine chu a kum a upat poh leh a hlutna a zualah an ngai thin.
Wine/ Zu hian hriselna ah hnuhma a nei em?
Zu in tam hian kan hriselna ah nghawng tha lo tak nei mahse, natna chi hrang hrang zirna peng pakhat 'epidemilogy' in a zirnaah chuan Zu leh Wine tlemte a in ho ah lung lampang natna avanga thi an tlem an ti. Kum 1990-ah USA-a a TV show pakhat '60 minutes' tih leh News report ' French Paradox' tih chuan wine sen ( red wine) in a rawn ti lar tan hle mai a."French Paradox' hian France rama lung natna vei an tlem dan leh nitin a chaw an ei leh in danah thau leh mawm a tam si dan te an rawn ti lang . Epidomiologist te chuan hei hi a chhan chu French ho in wine an in nasat vang niin an ngai a, mahse an ngaihdan tinghet tur hian scientific evidence erawh a awm lem lo. a tlangpui thu in wine tlem te te in thin ho hi chu exercise la peih mi, hriselna ngaihpawimawh na chang hria, thiamna sang nei leh mi awmtheite an ni duh hle ni.
Wine in teuh thinte chuan lung natna an vei sam bik a, tlemte ain thinte chuan wine in ngai miah lo te aiin lung natna an vei tlem zawk an ti. Zirchianna thenkhat ah chuan zu tlemte in hi lung tan a tha an ti a, wine hi a thas lehzual a, Wine ah pawh a sen chi (red wine) hi a var chi ( white wine) aiin a tha zawk ti te pawh an awm. Red wine a chemical pakhat 'Resveratrol' hi lung tan a tha an ti a.Grape kawr leh Jungus a in tawh in leh grape um (ferment) laia grape kawr (skin) leh yeast a in pawlh khan he chemical 'Resveratrol' hi grape skin atangin amahin a rawn insiam ve mai a ni.Compound tha dang wine a hmuh tur awm te chu 'polyphenols'',antioxidants' leh' flavonoids' te an ni.
Laboratory leh epidiomologist te zirna atangin Wine leh Zu hi lung tan a tha anga hmuh nimahsela lehlamah chuan eng ang chiahin nge zu hian lung natna 'stroke' te a ven theih dan chu zirchhuah a ni chuang lo.Zu tam tak kan in hian thin ro "cirrhosis' leh zungawl veina a thlen a ni.American Heart Association chuan mipuite chu zu tlemte in a that leh that loh thu ah chuan mahni Doctorte rawn theuh turin an chah.
Wine ah reng reng hian 'Sulphites' a awm vek a. Hei hi wine an umna process(fermentation process) atangin amaha rawn insiam chhuak a ni.Wine siam tu te chuan wine vawng tha rei turin 'Sulfur dioxide' an pawlh bawk thin.Sulfites an pawlh zat erawh a in ang lo thin a. Wine a sulphites awm hi mi thenkhat, a bik takin asthma vei te tan chuan thil tha lo tak thlen thei a ni.Professor Valencia Beral, University of Oxford' The Million Women Study' tih ziaktu ni bawk chuan " Red wine hi hriselna atan a tha an tih hi chu ngaihdan belhchian dawl lo, ngaihruatna (Myth) mai mai a ni e," tiin a sawi.
Thuthlung Hlui hun ah engtin nge Wine/Zu an hman thin.?
Zu hi Bible-ah a lang zing em em a.Kristian tam zawkte hian zu chungchanga an ngaihdan hi chu Bible-a a inziak dan an hriatthiam danah a innghat a. Bible chu an thu lakna ber a ni a, a dawt leh ah chuan Kristianten a an lo tih tawh dan thin (Christian tradition) atangin an ngaihdan an siam bawk thin.
Wine chu bel lian tak 'amphore' an tihah chuan an dahkhawl a, tichuan thleng kum (bawl) 'krater' ah tui nen an chawhpawlh leh thin. Wine hi tui nen an pawlh dan a in ang lova, 20 to 1 a ni tlangpui thin ( Homer, Odyssey 10.208).Thuthlung Hlui ah chuan wine chu tui nen an pawlh ngai meuh lo va. Tui pawlh chu 'Uirena' nen tehkhin a ni ( Isaia 1:22).Wine chu mihring leh Pathian tilawmtu angin an ngai a (Roreltute 9:13) an nitin khawsakna leh nunphungah a bet tlat a ni (Gen.14:18:Roreltute 19:19).Sam ah chuan Mihring thinlung tihlawmna hawi zawngin a sawi bawk (Sam 104:15).Pathian hnena inthawina an hlan dawnin Wine a tel thin a (Exodus 29:40, Lev.23:13), mipuite pawhin inthawina thilhlan atan an keng bawk ( 1.Samuela 1:24).Levia chi ten Temple ah wine chu an dah bawk thin (1.Chro.9:29). Riltam leh chaute tan wine an hmang bawk thin a ni (2.Samuela.16:2:Thufingte 31:6).Amaherawhchu, Wine leh Zu ruih demna erawh kan hmu tho bawk a ni (Isaia.28:1-8; Thufingte.20:1;21:17).
Wine hi a siam dan a zirin chi hrang hrang a awm a, Bible ah pawh chi hrang hrang an sawi bawk. Lebanon wine te, Helbon wine te a awm a. Hebron wine leh Samaria wine te chu an hmingthang hle. Hebrai ho chuan wine sawina tawngkam pakua an nei a, Greek te chuan pali an nei thung.Thuthlung Hluiah hian heng mite tan hian Pathianin wine/zu in a khapsak a:- Levia chite chu inbiakna puan in a an kal laiin wine leh zu reng reng an in tur a ni lova(Lev.10:8,9),Nazarit mi in thutiam a tiam laiin zu leh wine reng reng a nghei tur a ni a(Num.6:3), Rekaba thlahte te chu kumkhua-a Wine in lo tura tih an ni a, an tan damreina tur a nih avangin (Jeremia.35:1-6).Easton Bible Dictionary chuan zuruih sual hi hmanlai khan a alo tam thin a nih tih chu Bible ah pawh vawi 70 aia tam lai a inziah avangin a chiang reng a ni a ti.
Christianity leh Zu/Wine.
Kohhran history a kum 1800 hma lam chhung zawng khan zu hi Kristianten nitin an in thin a, an nitin nunah a tel ve tlat ani. Wine (grape tui um) phei hi chu an sakhaw thiltihna ah an hmang thin a. Eucharist emaw Lalpa zanriah Sacrament ah te an hmang uar hle.Hetih hunlai a an ngaihdan chuan zu hi chu Pathian thilpek an nun tihlimtu a ni a, amaherawhchu tam lutuk in leh zu ruih hi chu shual a ni an ti a. He ngaihdan hi 'moderationism' ti a hriat ani a. Zu tlemte in chu a pawi lo an ti.
Kum 1800 lai hawl atang vel khan Protesatant Christian thenkhat ho chu he ngaihdan'moderationism' atanga kal chhuak in ngaihdan dang an rawn nei ta a. Zu in loh hi a finthlak ber a ni an ti a. Chung mite chu 'abstentionism ngaihdan' an vuah a. Heng bakah hian ngaihdan dang pakhat a awm leh a chu chu 'prohibitionism' an ti a.Zu in an khap a, zu hi sual a ni a kan khap tur a ni an rawn ti leh bawk a ni.Tunlai Kristianna khawvelah hi chuan heng ngaihdan pathumte hi a awm a. Amaherawhchu,heng ho zingah hian khawvel puma Kristiante ngaihdan tlanglawn (common) ber chu 'moderationism' hi a ni awm e.
Zu hi 'Sual' a ni em?
Wine hi grape tui tum atanga siam a ni a. Dawidim emaw, sugar emaw tello pawh hian a ferment thei tho a ni. Grape tui umah chuan dawidim emaw an telh a, chu dawidim chuan graoe a thil thlum kha a eiral a, alcohol-ah a lo insiam thin. Wine chi hrang hrang an siam duh dan a zirin dawidim hi an hmang mai thin a ni. Bible tawngkamah hian Wine/Zu sawina tihian kan hmu a :- 1. Wine thar ( Thufingte 3:10).
2. Rakzu (Thufingte 31:6)
3. Zu ( Lev.10:9)
4. Zupui (Thuf.20:1).
Wine leh Zu pawh a thlaiar hrang bawk :- 1.Wine pawh zupui pawh ( Deut.29:6; 1.Samuela 1:15)
2.Wine leh Zu ( Lev.10:9)
3. Wine leh Zu, Wine thur, Zu thur. Num.6:3).
Thuthlung Hlui hunah khan sakhaw thil ah te pawh zu an in thin avangin Bible hian zuin hi a phal a lawm tih ngaihdan a piang fo thin. Moderationist te chuan ' in thiam' chu an thupui a ni ber a, 'abstentionist' te pawhin zu chu awm rawh se, kan in loh chuan a tawk mai an ti fo thin.Lal Isua thihna leh thawhlehna chuan ' Thuthlung Thar' a rawn siam ta a. Thuthlung Hlui a mi tam tak chu a rawn ti danglam ta a. Paula an "..Dan avanga hriat ni suh sela chu sual ka hre lo tur"( Rom.7:7) a tih te leh " (Rom.5:13b) a tih angin Thuthlung hlui hunlai a Pathianin a khapsak loh tam tak chu 'Thuthlung Thar' Dan chuan a a rawn tidanglam ta a. Hmanlaia a Zu leh Wine an lo in thin leh an rui thin kha 'Pathian laka tisual' an lo ni reng reng lo a ni. A chhan chu khapna 'Dan' a awm loh vang a ni a. Thuthlung Tharah erawh chuan thuthlunna thar Isua Krista atangin a lo chhuak a, chu chu Thlarau Thianghlim zarah kan lo hre thei ta a. Chuvangin Thuthlung Thar ziritrna chuan zuruihte, zu hmun hlimna te leh zu in te chu a lo khap a, 'SUAL' a lo ni ta ani. Entirna :-
1. Zu in buai leh zu ruia awm lovin ( Rom 13:13).
2. Zu ruihna te, Zu hmun hlimnate ( Galatia 5:21)
3. Uaiin ruiin awm suh u ( Ephesi 5:18).
4. Vanram lut lo tur zingah ' zu ruih hmangte' ( 1.Kor.6:10).
Mi tam tak in Pu.Laldenga Ex-C.M. of Mizoram (R.I.P) sawi ' zu hi thil a ni' tih tan chhan in zu hi engmahlo a sawi an tum fo thin. Mihringin kan duh dan ang ang a sual hi lo thliar ve ngawt chi a ni lova, engtin nge Bible in a sawi tih hi a pawimawh ber fo thin. Thuthlung Thar kohhran hmasa-ah hriatchian tawk lohna avangin zu leh zu in chungchang an ngaihdanin lo kalpuiin mi tam takin kan ngaihsan 'Sap ho' pawhin lo in thin mahsela khang mite khan an ngaihdanin ZU chu an lo kalpui mai a ni zawk. Mizoramah Total Prohibition a awm a, mahse Zu a rem chuang lo kan ti a ni mai thei. India dan hnuaiah pawh tih loh tur tam tak a awm a. Ruk ruk loh te, Tual thah loh te etc.. hi Danin khap mahse rurkru leh tualthat an awm tho. Mahse Dan chuan kawng tam takah min veng thung a ni.Chuvangin Total Prohibition awm chunga kan khap hneh loh mai avanga 'Zu inthiam inzirtir' te, Zu phalrai mai tur tihte, kan hlawhchham tihte hi zirtirna hlauhawm tak a ni a. Tualtthattu leh rukrute pawh an la remchuan loh avangin ' Tualthah thiam dan leh ' Ruk ruk thiam dan' inzirtir chi a ni lo ang bawk hi a ni.
Hriselna atan zu in a tha, zu phalrai hian drug ti thin a tihniam ang, zu chhiah hi sawrkar tan a tha tihte hi thil niawm tak angin lang bawk mahse Kristian zirtirna leh Bible atanga chhut chuan 'thlarau dotu hmelma' a nih avangin tisa hlawkna rigawt thlir a, thlarau lamah enge pawi thei tih kan bihchian loh chuan,' hriat lohna leh kan duhthlanna vangin' Hremhmun a thlen theih dawn a ni.
Tunah hian kan Sawrkar (Congress Ministry) in Hnahlan leh Champhai ah Grape Wine ( winery) siam a phal, mahse alcohol 6% emaw lai ni tur te hian kan ram eng angin nge a eichiat ang a, kan thlarau lam nun engtin nge a nghawng dawn tih ngaihtuah tham a tling a ni. A hlawk apiang um hi Bible zirtirna a ni lova, " A ram leh a felna chu zawng hmasa zawk rawh u,tichuan chung zawng zawng chu a pek belhchhah dawn che u nia," (Matt 6:33) tiin Lal Isua chuan amaha in nghat tur leh ei leh in lungkham luat lo turin min zirtir zawk a ni. Tunah pawh hian kan excise leh Police te hian zu rui te chu an la man zel a, mahse grape wine rui erawh an man lem lo. Zu zuar an man laiin grape wine zuar an man lo thung bawk.
A hma lama kan sawi tawh angin, grape a ni emaw, theirah ani emaw chu a um (ferment) theih a, chung chu dawidim tello pawhin a ruih theih tho a ni.Khawvel ram changkang ho in zu hi lo in nasa in lo hausak phah mahsela Pathian thu anga nung an ni lotihna a ni mai a.Chuvangin kan mi ngaihsan ber ber te, kan sakhaw hruaitu te, ram hruaitu te zu nen a inchiahpiah leh zu in pawisa lo, zawrh pawisalo an lo awm anih pawhin ZU HI SUAL A NI tih kan hriat a tul awm e. AMEN.
No comments:
Post a Comment